Qida borusu (Özofagus) stentlənməsi onkoloji və bəzi digər xəstəliklər zamanı qida borusunun və digər həzm yolu kanallarının çatışmayan və ya keçiriciliyi zəif olan daralmış hissələrini bərpa etməyə kömək edən minimal invaziv endoskopik prosedurdur. Prosedur zamanı endoskopist qida borusu tıxanmış sahəsinə stent, metal və ya polimer materialdan hazırlanmış qısa boru yerləşdirir. O, orqanın lümenini genişlənmiş vəziyyətdə saxlayır və qidanın sərbəst keçməsini təmin edir.
Çoxları qida borusu stentini innovativ, nisbətən yeni prosedur hesab edir. Əslində, bədxassəli bir şişin səbəb olduğu obstruksiya üçün özofagusun ilk endoprotezi hələ 1845-ci ildə həyata keçirilmişdir, bunun üçün içi boş fil sümüyü istifadə edilmişdir. Zamanla süni materiallardan hazırlanmış stentlərin yeni, daha təkminləşmiş modelləri meydana çıxdı. 1960-cı illərdə stentləmə yemək borusunun şiş stenozu üçün effektiv müalicə olduğunu sübut edən klinik tədqiqatlar aparıldı.
Qida borusunun stentlənməsinə göstərişlər
Qida borusu stentinin quraşdırılması üçün ən çox göndəriş bədxassəli bir şişin səbəb olduğu orqanın tıxanmasıdır. Prosedurdan sonra qidanın keçməsinə maneə aradan qalxır və xəstə yenidən normal qidalana bilər.
Hal-hazırda, qida borusu stentlənməsi üçün göstərişlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə genişlənmişdir və bunlar daxildir:
- Qida borusu ilə mədənin birləşdiyi sfinktorun yuxarı hissəsinin (kardiya) xərçəngi
- Qida borusu kənardan neoplazmalar tərəfindən sıxılması, məsələn, ağciyərin bədxassəli şişləri, genişlənmiş intratorasik limfa düyünləri
- xoralar, çapıqlar nəticəsində yaranan qida borusunun stenozu
- radiasiya terapiyası nəticəsində qida borusunun stenozu
- qida borusu və traxeya arasında fistula (patoloji əlaqə): stent köməyi ilə bu dəlik bağlana və qidanın tənəffüs yollarına daxil olmasına mane ola bilər
- perforasiya – qida borusunun divarında bir deşik
Bütün bu şərtlər yemək yeməyi çətinləşdirir və ya qeyri-mümkün edir. Buna görə xəstənin vəziyyəti pisləşir, sürətli şəki itkisi baş verir- kaxeksiya. Onkoloji xəstəliklər zamanı proqnoz pisləşir, pasientin ömrü qısalır. Bundan əlavə, aspirasiya riski var – qidanın tənəffüs yollarına daxil olması, sonrakı mərhələdə sətəlcəm (sətəlcəm) inkşafına aparıb çıxarır.
Bədxassəli şişlər üçün qida borusu stentinin quraşdırılması həmişə tələb olunmur. Xərçəngi cərrahi yolla çıxarmaq və kimyaterapiya ilə müalicə etmək olarsa, stent taxmağa ehtiyac yoxdur.
Bəzi hallarda stentləmə yerinə stoma tətbiq olunur – mədədən və ya nazik bağırsaqdan dərinin səthinə bir deşik çıxarılır. İçərisində xüsusi boru quraşdırılıb və onun vasitəsilə qidalanma həyata keçirilir. Stomalar adətən stentlərdən daha uzun müddət fəaliyyət göstərir, lakin onların qoyulması həmişə məsləhət görülmür, məsələn, xəstə pis vəziyyətdə olduqda, əməliyyat oluna bilməyəndə. Hər bir vəziyyətdə həkim xəstə ilə əvvəlcədən müayinə edir və onun üçün hansı cərrahi müdaxilənin optimal olacağını söyləyir.
Stent növləri
Hal-hazırda müxtəlif növ stentlər mövcuddur, onlar müxtəlif materiallardan (metal, polimerlər, bioloji parçalana bilən birləşmələr) hazırlanır, onlar genişlənən və genişlənməyən olaraq iki hissəy ayrılırlar. Stentlərin müasir modelləri bədxassəli şişlərin divarlarında böyüməsinə mane olan birləşmələrlə örtülmüşdür.
Hər bir stent modelinin öz üstünlükləri və mənfi cəhətləri var. Məsələn, polimer materialdan hazırlanmış öz-özünə genişlənən stentlərin yerdəyişmə ehtimalı daha yüksəkdir, genişlənməyənlər isə orqan divarının perforasiyasına səbəb ola bilər. Xüsusi kompozisiya ilə örtülmüş metal öz-özünə genişlənən stentlər uzun müddət xidmət edir və şişlərin əməmlə gəəlməsiindən qorunur, lakin yerindən tərpənə bilər.
Prosedur üçün hazırlıq
Əvvəllər həkim xəstə ilə məsləhətləşir və qida borusu obstruksiyasının müalicəsi üçün ən yaxşı üsulu seçir. Xəstə həkimə bəzi vacib məlumatları söyləməlidir:
- Dərmanlara qarşı allergik reaksiyalar, əgər əvvəllər baş vermişsə, bunları söyləyin.
- Mövcud xroniki xəstəlikləri və son keçirdiyiniz kəskin xəstəlikləri təsvir edin.
- Bir qadın hamilə olduğunu və ya bu yaxınlarda hamilə qalma ehtimalını istisna etmirsə, həkiminə məlumat verməlidir.
- Hazırda qəbul etdiyiniz bütün dərmanları sadalayın. Ola bilsin ki, onlardan bəziləri, məsələn, qan laxtalanmasını azaldan dərmanlar bir müddət ləğv olunsun. Diabetin müalicəsi üçün dərmanlar qəbul edirsinizsə , dozanı dəyişdirmək lazım ola bilər.
Qida borusunun stentlənməsindən əvvəl müayinə aparılır ki, bu da digər müayinələr arasında qan laxtalanmasının və EKQ-nin öyrənilməsini əhatə etməlidir. Radiopaq müayinəsi aparıla bilər: rentgen çəkməzdən əvvəl xəstəyə içmək üçün barium sulfat süspansiyası verilir. Bu, bloklanmış sahənin lokalizasiyasını və daralma dərəcəsini qiymətləndirmək üçün lazımdır.
Prosedur üçün xüsusi hazırlıq tələb olunmur. Xəstənin qida borusnun stentlənməsini narahatlıq olmadan keçirməsi üçün sedasyon istifadə olunur – “dərmanlı yuxu” vəziyyətinə səbəb olan dərmanlar verilir. Buna görə prosedurdan bir neçə saat əvvəl heç bir şey yeyə və ya içə bilməzsiniz.
Qida borusu stentlənməsi necə aparılır?
Qida borusu stentlənməsi tamamilə endoskopik üsulla həyata keçirilən minimal invaziv bir prosedurdur: onun zamanı dəri kəsiklərinə ehtiyac yoxdur. Stentin yerləşdirilməsi adətən təxminən bir saat çəkir.
Xəstə sol tərəfə və ya arxaya yerləşdirilir, qoluna periferik venoz kateter qoyulur və onun vasitəsilə sakitləşdirici dərmanlar verilir. Dişlər arasında xüsusi plastik ağızlıq quraşdırılır – o, xəstənin dişlərini və endoskopu qoruyur.
Sonra həkim pasientə ağızdan endoskop daxil edir, tıxanmış yeri tapır və müayinə edir. Bəzən stent qoyulmazdan əvvəl onu genişləndirmək lazımdır. Bunu etmək üçün xüsusi bir balon istifadə edilir: daralma yerinə daxil edilərək içəridə şişiridilir
Sonra stentləmə aparılır: stent endoskop vasitəsilə daxil edilmiş xüsusi alətdən istifadə edilərək quraşdırılır. Stentin düzgün yerləşdirilməsi üçün floroskopiyadan istifadə olunur – buna görə də prosedur xüsusi rentgen cihazı olan əməliyyat otağında aparılmalıdır.
Stent qoyulduqdan sonra həkim endoskopu çıxarır. Müdaxilə tamamlanır.
Prosedurdan sonra pasientin bərpa prosesi
Qida borusu stentlənməsi ən çox ambulator şəraitdə aparılır. Prosedurdan sonra xəstə bir neçə saat palatada qalır. Sedasyon bitdikdən sonra evə gedə bilərsiniz. Bəzən həkim xəstənin vəziyyətini müşahidə etmək lazım olduğunu düşünürsə, xəstə gecəni xəstəxanada qalmalı olur.
Stent quraşdırıldıqdan bir müddət sonra narahatlıq və ağrı hissi ola bilr. Onlar ümumi ağrıkəsicilərlə idarə olunur. Boğaz ağrısı 24 saat davam edə bilər.
Buraxılış zamanı həkim xəstəyə yeməyə necə davam edəcəyini ətraflı izah edir. Tipik olaraq, tövsiyələr belə olur:
- Sedasiyanın təsiri bitən kimi, demək olar ki, dərhal su içə bilərsiniz.
- Stent qoyulduğu gün müxtəlif içkilərə icazə verilir, maye şorba, irmik, yulaf əzməsi yeyə bilərsiniz.
- Prosedurdan sonra 24 saat ərzində spirtli içki içmək qadağandır.
- Ertəsi gün yumşaq yeməyə icazə verilir.
- İki gündən sonra bərk yemək yeyə bilərsiniz.
Mümkün risklər
Qida borusuna stent qoyulması təhlükəsiz bir prosedurdur və fəsadlar çox nadir hallarda olur. Onların riski istifadə edilən stent növündən, qida borusunun tıxanmasına səbəb olan problemin təbiətindən, xəstənin ümumi sağlamlığından asılıdır.
Qida borusunda ağrı
Bu, adətən mülayimdir və evdə ümumi ağrıkəsicilərlə idarə oluna bilər. Ancaq ağrı çox güclüdürsə və uzun müddət davam edərsə, həkimə müraciət etməlisiniz.
Qanaxma
Adətən az olur, yalnız ağızda metal dadı ilə özünü göstərir və tezliklə dayanır. Şiddətli qanaxma öskürək şəklində özünü göstərir, bu zaman qanlı bəlğəm, qan qarışığı ilə qusma baş verir.
Stentin yerdəyişməsi və ya şiş toxuması ilə cücərməsi
Bu zaman qida borusunun perforasiyası yenidən pozulur, xəstədə yeməklə bağlı problemlər yaranır. Bu halda həkimə müraciət etmək lazımdır, adətən belə hallarda stent yenidən quraşdırıla bilər.
Mədə turşusunun qida borusuna geri axması – ürək nahiyyəsində yanma şəklində özünü göstərir. Bu vəziyyətdə xəstəyə hidroklor turşusu ifrazını azaltmaq üçün dərmanlar təyin edilə bilər. Ədviyyatlı, qızardılmış, yağlı yemək, gecə yemək qəbul etmək tövsiyə edilmir. Bədənin yuxarı ucu yuxarı qaldırılmış, yarı oturmuş vəziyyətdə yatmaq lazımdır.
Perforasiya – yemək borusunun divarının zədələnməsi – çox nadir hallarda baş verir.
