Qastroenterit ishal və qusmaya səbəb olan çox yayılmış bir sağlamlıq problemi kimi tanınır. Adətən bakterial və ya viral səbəblərdən yaranan bu problem hər yaşda olan insanlara təsir edə bilər. Ürəkbulanma, qusma və qızdırma ilə özünü göstərir. Viral qastroenterit körpələr, yaşlılar və immun sistemi zəif olan insanlar üçün ölümcül nəticələrə səbəb ola bilər.
QASTROENTERİT NƏDİR?
Mədə qripi olaraq da adlandırılan qastroenterit adətən mədə və bağırsaqların iltihabı, ishal, kramplar, ürəkbulanma, qusma, həmçinin qızdırma ilə müşayiət olunan bakterial və ya viral mədə mikrobunun yaratdığı bağırsaq infeksiyasıdır. Qastroenteritin ən çox yayılmış səbəbi əvvəllər yoluxmuş şəxslə təmasda olmaq və ya çirklənmiş qida və ya su qəbul etməkdir. Əgər insanın başqa bir xəstəliyi yoxdursa, bu vəziyyət adətən bir-iki günə öz-özünə sağalır.
QASTROENTERİTİN ƏLAMƏTLƏRİ NƏDİR?
Qastroenterit üçün ən çox görülən simptomlar bunlardır:
- Sulu, adətən qanlı olmayan ishal (qanlı ishal adətən fərqli, daha ağır infeksiyanın olduğunu bildirir.)
- Qarın krampları və ağrıları
- Bulantı, qusma və ya hər ikisi
- Bəzən əzələ ağrıları və ya baş ağrıları
- Aşağı dərəcəli qızdırma
- Bəzən iştahsızlıq, mədə narahatlığı, oynaq ağrısı və baş ağrısı
QASTROENTERİTİN SƏBƏBLƏRİ
Çirklənmiş qida və ya su qəbul etmək, yaxud yoluxmuş şəxslə qab-qacaq, dəsmal və ya yeməyi paylaşmaqla viral qastroenteritlə yoluxma ehtimalı yüksəkdir. Ən çox görülən səbəb rotavirus və norovirusdur.
Noroviruslar: Onlar bütün dünyada həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə qida yoluxucu xəstəliklərin ən çox yayılmış səbəbləridir. Xüsusilə qapalı məkanlarda insanlar arasında yayılma ehtimalı var. Əksər hallarda siz virusu çirklənmiş qida və ya sudan alırsınız, lakin insandan insana ötürülməsi də mümkündür.
Rotavirus: Bu, həmçinin barmaqlarını və ya virusla çirklənmiş digər əşyaları ağızlarına qoyarkən yoluxmuş uşaqlarda viral qastroenteritlərin ən çox yayılmış səbəbidir. Körpələrdə və gənc uşaqlarda infeksiya daha ağır keçir. Rotavirusa yoluxmuş böyüklərdə simptomlar olmaya bilər, lakin bu, xəstəliyi yaymadıqları mənasına gəlmir. Xoşbəxtlikdən, bu infeksiya üçün bir peyvənd var.
Bəzi qabıqlı balıqlar, xüsusən də çiy və ya az bişmiş dəniz məhsulları sizi xəstələndirə bilər. Çirklənmiş içməli su viral ishalın səbəbi olsa da, əksər hallarda virus nəcis-oral yolla ötürülür.
KİMDƏ QASTROENTERİTƏ RAST GƏLİNİR?
Qastroenterit hər yaşda və irqdə olan insanlara təsir göstərir. Qastroenteritlərə daha çox həssas ola biləcək insanlar arasında:
- Uşaq baxım mərkəzlərində və ya ibtidai məktəblərdə olan uşaqlar xüsusilə həssas ola bilər, çünki uşağın immunitet sisteminin yetkinləşməsi üçün vaxt lazımdır.
- Yetkinlərin immun sistemi daha sonra zəifləyir. Qocalar evlərində yaşayan yaşlı insanlar xüsusilə həssasdırlar, çünki onların immun sistemi zəifləyir və başqaları ilə sıx təmasda yaşayırlar.
- İctimai yerlərə gedənlər və ya yataqxanalarda yaşayanlar.
- İnfeksiyaya qarşı müqavimətiniz azdırsa, məsələn, immun sisteminiz HİV/QİÇS, kimyaterapiya və ya digər tibbi vəziyyətlə mübarizə aparırsa.
QASTROENTERİT DİAQNOZU NECƏDİR?
Qastroenteritdə xəstələrdən ətraflı anamnez alınmalı, xüsusilə nə yeyib-içdikləri soruşulmalıdır. Şübhəli hallarda, infeksiyanı göstərən CRP və qan sayı kimi qan dəyərləri yoxlanılmalı və mümkün olduqda nəcis müayinəsi aparılmalıdır. Xəstəyə bu şəkildə diaqnoz qoyulmalı və dəstəkləyici müalicə və lazım olduqda dərman verilməlidir.
QASTROENTERİT NECƏ MÜALİCƏ EDİLİR?
Qastroenterit üçün effektiv müalicə yoxdur, buna görə də əsas müalicə xəstəliyin qarşısını almağa yönəldilmişdir. Çirklənmiş qida və sudan qaçınmaqla yanaşı, əllərin tez-tez yuyulması bu problemin qarşısını almaq üçün çox yaxşı bir yoldur.
Mədə qripi şikayətləri adətən xəstə virusa yoluxduqdan sonra 1-2 gün ərzində yaranır. Şikayətlər adətən 1 və ya 2 gün davam edir, lakin bəzən 10 günə qədər davam edə bilər. Şikayətlər oxşar olduğundan, Clostridium difficile, Salmonella və E. coli kimi bakteriyaların və ya Giardia kimi parazitlərin səbəb olduğu ishal ilə qarışdırıla bilər.
Maye qəbulu çox vacibdir, çünki xəstə tərləmə, qusma və ishal nəticəsində çoxlu maye itirir. İçinizdə maye saxlamaqda çətinlik çəkirsinizsə, müntəzəm olaraq kiçik qurtumlar qəbul etmək və ya buz kublarını çeynəmək faydalı ola bilər. İçmək üçün ən yaxşı mayelər;
- Təmiz və mənbəyi məlum olan şüşə su.
- Aptekdən satın alınan hazır qarışıqlar.
- Elektrolitin dəyişdirilməsinə kömək edə biləcək əsl idman içkiləri.
- Mədəni sakitləşdirməyə və ürəkbulanmanı aradan qaldırmağa kömək edən zəncəfil və nanə kimi bitki çayları (yüksək kofeinli çaylardan qaçınmaq lazımdır).
QASTROENTERİT NƏ QƏDƏR DAVAM EDİR? HƏKİMƏ NƏ ZAMAN GETMƏLİYƏM?
Şikayətlər adətən bir və ya iki gün davam edir, lakin bəzən 10 günə qədər davam edə bilər. Ona görə də vaxt itirmədən həkimə müraciət edilməlidir.
- Bədəndə 24 saat su tutma problemi varsa
- Qusma iki gündən çox davam edərsə
- Qanlı qusma varsa
- Əgər susuzluq varsa (həddindən artıq susuzluq, ağız quruluğu, tünd sarı sidik və ya az sidik ifrazı, şiddətli zəiflik və ya başgicəllənmə)
- İshalla birlikdə nəcisdə qan varsa
- 38.8 C-dən yuxarı hərarət varsa
Əgər sizdə qastroenterit varsa, aşağıdakılar qəti edilməməlidir:
- Yuxunuza təsir edə biləcək qəhvə, güclü qara çay və şokolad kimi kofeinli içkilər kifayət qədər dincəlməyin çox vacib olduğu bir vaxtda istehlak edilməməlidir.
- Bədəndəki mayeni azaltdığı üçün spirt heç vaxt istifadə edilməməlidir.
QASTROENTERİT NƏTİCƏSİNDƏ NƏ BAŞ VERİR?
Dehidrasiya ciddi problemdir. Körpələr, yaşlılar və immunitet sistemi zəif olan insanlar çox maye itirdikdə itirilmiş mayeləri venadaxili yolla əvəz etmək üçün xəstəxanaya yerləşdirmə tələb oluna bilər. Dehidrasiya nəzərə alınmazsa, ölümcül nəticələr ola bilər.
QASTROENTERİT HAQQINDA DİGƏR SUALLAR
Qastroenterit üçün nə etmək lazımdır?
Bağırsaq infeksiyalarının yayılmasının qarşısını almaq ilk işdir.
Uşağınıza peyvənd edin. Bəzi ölkələrdə, o cümlədən ölkəmizdə rotavirusun yaratdığı qastroenteritlərə qarşı peyvənd var. Həyatın ilk ilində uşaqlara verilən peyvəndin bu xəstəliyin ciddi simptomlarının qarşısını almaqda təsirli olduğu görünür.
Əllərinizi yaxşıca yuyun və uşaqlarınızın yuduğundan əmin olun. Uşaqlarınız daha böyükdürsə, xüsusilə tualetdən istifadə etdikdən sonra əllərini yumağı öyrədin. Yaxşı olar ki, isti su və sabundan istifadə edin və əlləri ən azı 20 saniyə güclü şəkildə ovuşdurun.
Şəxsi əşyalarınızı evinizdən kənarda da istifadə edin. Yemək üçün qabları, fincanları və boşqabları paylaşmaqdan çəkinin. Hamamda ayrı dəsmallardan istifadə edin.
Məsafə saxlayın. Mümkünsə, virus daşıyıcıları ilə yaxın təmasdan çəkinin.
Sərt səthləri dezinfeksiya edin. Evinizdəki kiminsə viral qastroenteriti varsa, krantlar və qapı tutacaqları kimi sərt səthləri ağartıcı və su qarışığı ilə dezinfeksiya edin.
Başqa ölkələrə səyahət edərkən, çirklənmiş qida və ya su ilə xəstələnə bilərsiniz.
Yalnız yaxşı möhürlənmiş şüşə və ya qazlı su içmək.
Buz kublarından çəkinin, çünki onlar çirklənmiş sudan hazırlana bilər.
Dişlərinizi fırçalamaq üçün şüşə suyu istifadə edin.
Çiy qidaları, qabığı soyulmuş meyvələri, çiy tərəvəzləri və insan əli ilə toxunmuş salatları istehlak etməyin.
Az bişmiş ət və balıqlardan çəkinin.
Qastroenterit üçün nə faydalıdır?
Ürəkbulanma və qusma səbəbiylə bədəndə qida saxlamaq çətin ola bilər. Sadəcə yemək düşüncəsi belə bəzən ürək bulanmasına səbəb olur. Banan, düyü, alma-kartof püresi və tost yemək olar. Bu dörd qidanı həzm etmək asandır, enerji vermək üçün karbohidratları ehtiva edir və qida maddələrini doldurur:
Banan: Banan asanlıqla həzm olunur, qusma və ishal nəticəsində itirdiyiniz kaliumun yerini alır və mədənin selikli qişasını gücləndirir.
Düyü: Ağ düyü rahat həzm olunur və karbohidratlardan enerji təmin edir. Qəhvəyi düyü çoxlu lif ehtiva edir və artıq qaza səbəb ola bilər.
Alma püresi: Alma püresi karbohidratlar və şəkərlər sayəsində enerji artımını təmin edir və ishaldan qurtula bilən pektin ehtiva edir. Həm də asanlıqla həzm olunur.
Ümumiyyətlə, süd məhsulları, lifli qidalar və yağlı və ya ədviyyatlı qidalar istehlak edilməməlidir.
Süd məhsulları: Həzm etmək çətindir və qaz və ishalı pisləşdirə bilər.
Lif: Bağırsaqlar artıq boş olduğundan, əlavə lifə ehtiyacınız yoxdur.
Tərkibində donuz yağı olan qidalar: Donuz və vetçina kimi yağlı və duzlu qidalardan uzaq durun.
Ədviyyatlar: Pomidor əsaslı yeməklərdən və acı souslardan uzaq durun.
Böyürtkən, üzüm, xurma, armud və quru meyvələrdən uzaq durmaq lazımdır.
Fındıqlardan qaçınmaq lazımdır
Qarın nahiyəsinə isti su çəkmək mədə soyuqluğuna xeyirdir. Bu tətbiq isti su torbaları ilə həyata keçirilir.
Qastroenterit üçün hansı dərmanlar istifadə olunur?
Mədə qripi dərmanlarla müalicə edilə bilməz və səbəb virus olduqda antibiotiklər faydasızdır. Simptomları müalicə etmək üçün reseptsiz dərmanlardan istifadə edə bilərsiniz.
Hamilə qadınlarda qastroenterit varsa nə etmək lazımdır?
Hamilə olan və mədə qripi olanlar probiyotiklər və parasetamol olan dərmanlardan istifadə edə bilərlər. Ümumiyyətlə, bu xəstələrə antibiotiklər verilmir, lakin şikayətlər 3-4 gündən çox davam edərsə, qan analizindən keçmək və antibiotiklərə başlamaq lazım ola bilər. Bəzi uzunmüddətli ürəkbulanma-qusma və ishal hallarında endoskopiya və kolonoskopiya tələb oluna bilər.
Qastroenterit və kolit arasında hansı əlaqə var?
Qastroenteritdə ən çox rast gəlinən problem mədə pozğunluğundan qaynaqlanan ishaldır. Kolit bağırsaq infeksiyası və əlaqəli ishal deməkdir. Hər iki xəstəlikdə oxşar nəticələr var. Mütəxəssis iki xəstəlik arasındakı fərqi və xəstəliyin şiddətini təyin edəcək.
Qastroenterit viral ola bilərmi?
Qastroenterit hallarının çoxu viral olur. Onların az bir hissəsi bakterial infeksiyalar səbəbindən inkişaf edir. Bunlar üçün antibiotiklər tələb oluna bilər, lakin viral səbəblərə görə olanlar adətən dəstəkləyici müalicə ilə öz-özünə sağalırlar.
Uşaqlarda qastroenterit ola bilərmi?
Uşaqlarda qastroenterit daha çox rast gəlinir. Yetkin xəstələr su içməklə və ya ən azından özlərini məcbur etməklə susuzluqdan və böyrək çatışmazlığından qoruna bilsələr də, uşaqlar bu problemə qarşı daha zəifdirlər. Böyrək çatışmazlığına xüsusi diqqət yetirilməlidir.
