Qaraciyər sirrozu qaraciyərin ağır xəstəliyidir. Sirozun müxtəlif səbəbləri və simptomları var. Qaraciyərin zədələnməsi müxtəlif xəstəliklər və səbəblərdən asılı olaraq müxtəlif səviyyələrdə baş verə bilər. Bu zədələnmə davam edərsə, zamanla qaraciyər sərtləşir, kiçilir və öz funksiyasını yerinə yetirə bilmir.
Qaraciyərin geri dönməz zədələnməsinə sirroz deyilir. Qaraciyər sirrozu, qanaxma, sarılıq, qarın boşluğunda suyun yığılması (astsit), infeksiya, orqanizmdə zəhərli tullantıların toplanması, koma kimi ölümcül nəticələrə səbəb ola bilər. Bu məqamda yeganə çıxış yolu orqan transplantasiyasıdır.
Qaraciyər sirrozun səbəbləri nələrdir?
Sirozun müxtəlif səbəbləri var. Ümumi səbəblər aşağıdakılardır:
- Viral infeksiyalar (Hepatit B, C),
- Alkoqol,
- Zəhərli maddələrə məruz qalma (məsələn, bitki mənşəli və ya tibbi dərmanlar, qaraciyərdə mis və ya dəmir yığılması)
- Öd yollarının tıxanması səbəbilə illərdir davam edən qaraciyər zədələnməsi
Piylənmə və yaxud şəkərli diabet müalicə edilmədikdə, sirroz əmələ gəlir və adətən xəstəliyin gedişatını dəyişmək çox gec olur.
Sirrozun əlamətləri
Sirrozun simptomları 2 mərhələyə bölünür: erkən və gec.
Erkən simptomlar:
Həddindən artıq zəiflik, yorğunluq, yuxululuq, gözlərin və sidiyin saralması (yüngül sarılıq), ayaqların şişməsi, qaşınma, anemiya (aşağı hemoglobin səviyyəsi/anemiya).
Gec simptomlar:
Qan qusmaq, qarın boşluğunda mayenin yığılması (astsit), qançırlar və asanlıqla qanaxma meyli, sidiyin qaralması, çaşqınlıq, koma, intensiv sarılıq, böyrək çatışmazlığı və qaraciyər xərçəngi kimi həyati təhlükəsi olan bir çox ağırlaşmalar baş verə bilər.
Qaraciyər sirrozu zamanı edilməli olanlar
Sirroz qaraciyərin bərpa olunmayan zədələnməsi sayılsa da, erkən mərhələdə olan şəxs həkimin təyin etdiyi müalicə ilə uzun illər çox aktiv həyat sürə bilər. Xəstəliyin dərəcəsini və müvafiq müalicəni təyin etmək üçün bir qaraciyər mütəxəssisi ilə ətraflı müayinə aparılmalıdır.
Erkən sirrozda hər 1-3 aydan bir, ağır sirrozda isə 1-4 həftədən bir müntəzəm qaraciyər funksiya testləri və müşahidəsi aparılmalıdır. Müayinələr arasındakı vaxt xəstəliyin əlamətlərindən və şiddətindən asılı olaraq həkiminiz tərəfindən müəyyən edilir. Xroniki qaraciyər xəstəliyində pəhriz çox vacibdir.
Bütün növ qaraciyər xəstəliklərində yağlı qidalardan və zülallardan tamamilə imtina etmək tələb olunmur. İnsanlar arasında yayılan bu yanlış məlumat qaraciyər xəstələrinin çoxunun yanlış qidalanmasına və daha da pisləşməsinə səbəb ola bilər. Hepatit B və Hepatit C-nin səbəb olduğu sirroz üçün dərman müalicəsi də mövcuddur.
Sirroz xəstəliyi yoluxucudurmu?
Sirrozun yoluxuculuğu şərtlərdən asılıdır. Əgər törədicisi hepatit b, c və d-dirsə, yoluxma ehtimal var. Bundan başqa hepatit D, yağlı qaraciyər, pirimabilyar kolonit, primakillazan kolonit və digər səbəblərdə yoluxma mümkün deyil. Qısaca deyə bilərək ki, virus faktoru yoxdursa, sirroz yoluxucu deyil.
Qaraciyər sirrozunun səbəbləri nələrdir?
Ölkəmizdə qaraciyər sirrozunun ən çox yayılmış səbəbi virus hepatitləridir (b,c d). İkinci ən çox yayılmış səbəbi alkoqol istifadəsi, üçüncü ən çox görülən səbəb qaraciyərin yağlanmasıdır. Sonrakı səbəblər metabolik Vilson xəstəliyi (orqanizmdə misin çox olması) və xromatozdur (orqanizmdə dəmirin çox olması).
Səbəblərdən biri də nadir olsa da, narkotik istifadəsidir. Xüsusilə revmatik xəstəliklərdə istifadə edilən metotreksat adlı dərman uzun müddətdə intensiv istifadə edildikdə qaraciyər sirrozuna səbəb ola bilər.
Sirroz xərçəngdirmi?
Sirroz xərçəng deyil. Ancaq sirrozun sonrakı mərhələlərində xərçəng riski artır. Sirrozu olan hər xəstədə görülməsə də, sirrozlu xəstələrin bəzilərində qaraciyər xərçəngi görülə bilər.
