İshal nədən yaranır və necə müalicə olunur?

İshal nəcisin daha boş və sulu olması, ürəkbulanma, qusma və qarın ağrısı kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Yoluxucu xəstəliklərdən biri olan ishal adətən qısa müddət davam edir və bir neçə gün ərzində keçir. Lakin 10 gündən çox davam edən ishal başqa səbəbdən qaynaqlana bilər. Bu galda meydana gələn susuzluğu kompensasiya etmək və əsas səbəbi tapmaq, eləcə də  müalicə etmək üçün bir mütəxəssis həkimə müraciət etmək lazımdır.

İshal nədir?

İshal, bağırsaq hərəkətlərini pozan virus və ya zəhərli qida nəticəsində nəcicə çıxma halının daha tez (24 saat ərzində 3 və ya daha çox) və normaldan daha zəif olduğu bir vəziyyətdir. 

– İshal boş və sulu nəcisdir.

– Tez-tez tualetə getməyinizə səbəb olur.

– Qısa müddətli (kəskin) ishal 1 və ya 2 gün davam edir.

– Uzun müddətli (xroniki) ishal bir neçə həftə davam edir.

– İshal simptomlarına qarın krampları daxildir.

– Maye itkisi (dehidrasiya) ciddi yan təsirdir.

– Müalicənin məqsədi itirilmiş mayeni kompensasiya etməkdir.

– Səbəb bakterial infeksiyadırsa, infeksiyaya qarşı dərman (antibiotik) müalicəsi tövsiyə oluna bilər.

Zəhərli (təhlükəli) ishal nədir?

Zəhərli ishal bir çox insanın qorxduğu bir problemdir. Zəhərli ishalın təhlükəli sayılan əlamətlərini şişkinlik, qaz və qarın ağrısı kimi sıralamaq olar. İshalda maye miqdarının artması uzun müddət davam edərsə, bədəndə maye itkisi baş verə və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.

Yayda tez-tez rast gəlinən yay ishalı daha çox 0-5 yaş qrupunda olan uşaqlara təsir edir. Ana südü ilə qidalanan körpələrdə nəcisin 6-7-dən çox, ana südü ilə qidalanmayan uşaqlarda isə 3-dən çox sulu nəcisin olması ishal sayılır.

İshalın növləri hansılardır?

İshalın növləri vəziyyətin davamlılığından və şiddətindən asılı olaraq dəyişir. İshal növlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Yüngül ishal: Bu tip ishal adətən 2 gün davam edir. İshalın geniş yayılmış növlərindən biri olan kəskin ishal müalicə tələb etmir və orqanizm özü sağalır.

Xroniki ishal: Bu, təkrarlanan və dörd həftədən çox davam edən bir ishal növüdür. Bu vəziyyət davam edərsə, mütləq mütəxəssisə müraciət edin.

İshal nədən yaranır?

İshalın səbəbləri adətən viruslar, bakteriya və parazitlər, laktoza dözümsüzlüyü, fruktoza və süni dadlandırıcılar, Kron xəstəliyi, xoralı kolit  kimi həzm xəstəlikləri və müxtəlif dərmanların istifadəsidir.

Hansı qidalar ishala səbəb olur?

İshala səbəb olan qidaları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

– Laktoza dözümsüzlüyü olanlar üçün süd və süd məhsulları,

– Ədviyyatlı yeməklər,

– Qəhvə və tərkibində kofein olan içkilər

– Qazlı içkilər,

– Alkoqol

– Çili bibəri,

– Qızardılmış məhsullar,

– Qarpız və qovun,

– Yaşıl tərəvəzlər,

– Soğan, sarımsaq.

İshal zamanı lifli, turşulu və ya çox yağlı qidalardan imtina etməlisiniz.

Tərkibində infeksiya olan qidaları istehlak etmək qastroenterit kimi tanınan ishala səbəb olur. Buna görə də uzun müddət çöldə açıq qalan qidalar istehlak edilməməlidir.

İshalın əlamətləri hansılardır?

Gündə üç dəfədən çox sulu nəcis çıxarmağa ishal deyilir. Sulu və ya boş nəcis, təcili və daimi tualetə getmək ehtiyacı, tualeti saxlaya bilməmək, susuzluq, ürəkbulanma və qusma, qarın nahiyəsində zəiflik və qaz əmələ gəlməsi ishalın ən bariz əlamətləridir.

İshal zamanı baş verən simptomlar aşağıdakılardır:

– Boş və maye nəcis

– Bulantı və qusma

– Yanğı hissi

– Təcili defekasiya istəyi

– Dehidrasiya (su itkisi)

– Zəiflik

– Nəcisdə qan

– Bağırsaqları idarə edə bilməmək və nəcisin saxlanmaması

Bu simptomlar ishalın şiddətindən asılı olaraq dəyişə bilər. 

Uşaq və ya böyük olmağınızdan asılı olmayaraq, ishal 2 gündən çox davam edərsə, şiddətli qarın və ya düz bağırsaq ağrıları varsa, nəcisiniz qanlı və ya qara rəngdədirsə və ya hərarətiniz 39 dərəcədən yuxarıdırsa, mütləq həkimə müraciət etməlisiniz.

Hamiləlik zamanı ishalın əlamətləri hansılardır?

Hamiləlik dövründə qadınların hormanlarında tez-tez baş verən dəyişiklik ishala səbəb ola bilər. Simptomlara susuzluq, yüksək hərarət, qusma və ürəkbulanma, qarın ağrısı və kramplar, qanlı nəcis, defekasiyanın miqdarının və tezliyinin artması daxildir.

İshal hansısa xəstəliyin əlaməti ola bilərmi?

Xüsusilə uşaqlarda bağırsaq infeksiyaları, viruslar, bakteriyalar, parazitlər, qida zəhərlənmələri, diş çıxarma, bəzi qidalara qarşı allergiya, həddindən artıq meyvə və şirələrin istehlakı, antibiotik istifadəsi, yuxarı və aşağı tənəffüs yolu infeksiyaları, Anadangəlmə metabolik xəstəliklər də ishala səbəb olur.

İshal bakterial və parazitar infeksiyalar, ağır metallarla zəhərlənmə, irritabl bağırsaq sindromu və dizenteriya kimi xəstəliklərin əlaməti kimi görünə bilər.

İshal diaqnozu necə qoyulur?

Şikayətlərdən asılı olaraq, diaqnozu aydınlaşdırmaq və səbəbi müəyyən etmək üçün bəzi testlər aparılır:

– Nəcis kulturası ilə bakteriya və parazit kimi yoluxucu agentlərin axtarışı,

– Bəzi xəstəlikləri istisna etmək üçün qan testləri,

– Qida dözümsüzlüyünü aşkar etmək üçün pəhriz testi (sigmoidoskopiya 

Bu analizlərdən sonra ishalın səbəbi aşkarlanır və müalicə prosesinə başlanır.

İshala Yaxşı Təsir Edən Şeylər Nələrdir?

Banan, alma, düyü kimi nişastalı və az lifli qidalar, qatıq, qabığı soyulmuş kartof, balıq və ət kimi zülal və kaliumla zəngin qidalar, həmçinin bol su içmək ishalı müalicə edə biləcək təbii üsullardır. İshal zamanı yumşaq və kaliumla zəngin qidalar və içkilər bağırsaqlarda suyu udaraq nəcisin möhkəmlənməsinə kömək edən qidalardır.

Evdə tətbiq edilə biləcək üsullar aşağıdakılardır:

– Banan, düyü, alma püresi və ağ çörək kimi lifi az olan qidalar

– Qaynadılmış kartof, bişmiş yerkökü kimi yüngül yeməklər

– Bulyon şorbaları

– Tərəvəz (yaxşı bişmiş yaşıl lobya və s.)

– Qatıq, balıq, yağsız ət və yumurta kimi kalium və proteinlə zəngin qidalar

– Nişastalı və az lifli qidalar 

– Banan, alma və düyü 

– Qaynadılmış kartof, balıq və yaxşı bişmiş yağsız ət

– Ərik, şaftalı, qatıq, qabığı soyulmuş kartof, balıq və toyuq kimi kaliumla zəngin qidalar, yaxşı bişmiş yağsız qırmızı ət

– Bol su qəbul edilməlidir. Mümkünsə, gündə ən azı 8-10 stəkan su içmək lazımdır.

İshal nəticəsində orqanizmdə maye və duz itkisi baş verir və su-duz balansı pozulur. Qidalanma dəyişikliyi ilə ishal dayandırıla bilər, lakin ishal nəticəsində yaranan maye itkisini kompensasiya etməyi də unutmaq olmaz.

Müalicəsi necə aparılır?

Ani ishal hallarında əksər hallarda müalicəyə ehtiyac olmadan ishal öz-özünə keçər, lakin uzun müddət davam edən ishalda əvvəlcə səbəbi müəyyən edilməli və sonra müalicəyə başlanılmalıdır.

Bakteriyaların, virusların və parazitlərin səbəb olduğu ishalın dayandırılması üçün diareya müalicəsinə antibiotiklər və antiparazitar dərmanlar, probiyotiklər və xüsusilə ishal nəticəsində maye itkisinin kompensasiyası daxildir. Tətbiq ediləcək müalicə üsulları ishalın vəziyyətinə görə dəyişir.

Yüngül ishalda;

Davamlı qusma və qızdırmasız yüngül ishal zamanı bol su içmək tövsiyə olunur. Körpə ishal olubsa, ana südünə diqqət yetirilməlidir. 

Orta dərəcədə ishalda;

Orta dərəcədə diareya hallarında narahatlıq və susuzluq daha aydın görünməyə başlayır. Uşaq 6 aydan yuxarıdırsa, aptekdən alına bilən diareya dərmanlarından istifadə etmək olar.

İnkişaf etmiş ishalda;

Davamlı və xroniki ishal zamanı həkimə müraciət edilməli və lazımi analizlər aparılmalıdır.

İshal üçün həkimə nə vaxt müraciət etməli?

İshal üç gündən bir həftəyə qədər keçə bilər. Bir həftədən çox davam edən ishalın xəstəlik, infeksiya və ya qida allergiyası nəticəsində yaranma ehtimalı yüksəkdir. Bu halda həkimə müraciət etmək lazımdır.

İshal haqqında tez-tez verilən suallar