Qəbizliyə nə yaxşıdır? Qəbizliyin səbəbləri nədir?

Yaşayış şəraiti və pəhriz; Qadınlarda, kişilərdə, körpələrdə, uşaqlarda və yaşlı insanlarda qəbizlik probleminə səbəb ola bilər. Köpə səbəb olan, narahatlığa səbəb olan və həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərən bu vəziyyət dərman müalicəsi  və pəhriz tədbiqini tələb edə bilər. Şiddətli qəbizlik hallarında mütəxəssis həkimin nəzarəti altında müvafiq müalicənin planlaşdırılması vacibdir.

Qəbizlik nədir?

Qəbizlik bilindiyi kimi, həftədə üç dəfədən az bağırsaq hərəkətinin olması, defekasiyada çətinlik çəkməsi, bağırsaq hərəkətlərinin tezliyinin azalması kimi müəyyən edilir. Bağırsaq pozğunluqları arasında nəcisin ifrazının çətinləşməsi, nəcisin tam boşalmaması, ağrılı defekasiya və şişkinlik kimi xoşagəlməz hallara səbəb olan qəbizlik tez-tez rast gəlinir. Qəbizlik bəzən obstruktiv bir növ, bəzən də bağırsaq hərəkətliliyinin yavaşlaması kimi görünə bilər.

Uzun müddətli qəbizlik ciddi sağlamlıq problemlərindən qaynaqlana bilər. Qəbizliklə yanaşı qarın ağrısı, arıqlama, anusdan qanaxma kimi əlamətlər varsa, kolonoskopiya və laborator müayinələrlə bu problemin səbəbi araşdırılmalıdır.

Qəbizliyin əlamətləri hansılardır?

Qəbizlik, tualetə getmələrin sayının azalması və sərt nəcisin, krampların (sancıların) əmələ gəlməsi kimi həyat keyfiyyətinə təsir edən simptomları da gətirə bilər. Qəbizliyin əlamətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Son bir həftə ərzində 3-dən az defekasiyanın olması

• Böyük, quru və sərt nəcis

• Tezlik və aşağı nəcis həcmi

• Tualetə çıxarkən gücənmə 

• Bağırsaqlarınızı tam boşaltmadığınızı hiss edirsinizsə

• Əgər şişkinlik baş veribsə, bunlar qəbizliyi göstərə bilər.

Qəbizliyə nə səbəb olur?

Qəbizlik, yoğun bağırsağın nəcisdən çox su udması nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir. Bədənə kifayət qədər lif və maye daxil olmaması, süd məhsullarının həddindən artıq istifadəsi, hərəkətsizlik, dərman istifadəsi, tualet ehtiyacını gecikdirmək və nəcisin uzun müddət yoğun bağırsaqda saxlanması nəcisin qurudulması,  nəcisin bədəndən çıxarılmasını çətinləşdirir..

Təbii səbəblərdən başqa, stenoz, düz bağırsaq və ya yoğun bağırsağın tıxanması, yoğun bağırsağın ətrafındakı sinirlərdə anormallıqlar, hormonal xəstəliklər və defekasiyada rol oynayan əzələ disfunksiyaları kimi sağlamlıq problemləri də qəbizliyə səbəb ola bilər.

Qəbizliyə nə yaxşıdır?

Səhv qidalanma vərdişləri qəbizliyin ən əhəmiyyətli səbəbləri arasında birinci yerdədir. Qəbizlik adətən pəhriz və həyat tərzində sadə dəyişikliklərlə müalicə edilə bilər. Yediyiniz zaman dərhal tualetə gedəcək və qəbizliyə yaxşı təsir edən qidalar bunlardır:

Alma: Alma yaxşı lif mənbəyidir. Lif bağırsaq hərəkətlərinin nizamlılığını dəstəkləyir. O, həmçinin pektin adlı xüsusi həll olunan lif növünə malikdir və işlətmə təsirinə malikdir.

Gavalı: Təbii işlətmə vasitəsi kimi istifadə edilən gavalı qəbizliyi aradan qaldırmağa kömək edir və tərkibindəki sorbitol sayəsində bağırsaqlara su çəkərək bağırsaq hərəkətini təşviq edir.

Kivi: Liflə zəngin olan kivi həzm sistemində hərəkəti stimullaşdıraraq bağırsaq hərəkətliliyini artırmağa kömək edir.

Kətan və çia toxumları: Yulaf, qatıq, şorba və salatlara qarışdıra biləcəyiniz kətan və çia toxumları həll olunan və həll olunmayan lif mənbəyidir. Yüksək lif tərkibi sayəsində bağırsaq hərəkətliliyini asanlaşdırırlar.

Armud: Bağırsaqlara suyu cəlb edən və bağırsaqları aktivləşdirən şəkər spirti olan sorbitol və liflə zəngin olan armud, tərkibindəki fruktoza ilə də bağırsaqlara su çəkərək qəbizliyi aradan qaldırmağa kömək edir.

Lobya: Həzm sistemindən xarab olmadan keçərək nəcisə kütlə qatan, həll olunmayan lifləri özendə birləşdirən, suyu özünə çəkən və nəcisi yumşaldan həll olunan liflərdən ibarət olan lobya bağırsaq hərəkətliliyində nizamlılığı qorumağa köməklik edir.

Ənginar: Yaxşı bakteriyaları qidalandıran və hsaılam həz prosesini qorumağa kömək edən prebiyotikləri özendə əks etdirən  artishok qəbizliyi aradan qaldırmağa kömək edir.

Kefir: Bir növ sağlam bağırsaq bakteriyası olan probiotikləri ibarət olan  fermentləşdirilmiş süd içkisi olan kefir nəcisin konsistensiyasını tənzimləməyə və bağırsaq hərəkətliliyini artırmağa kömək edir.

Əncir: Zəngin lif tərkibinə görə pəhrizə daxil edilməli olan əncir və hətta qurudulmuş əncir bağırsağın keçiricilik müddətini azaltmaqla, nəcisin konsistensiyasını yaxşılaşdıraraq və qarın ağrılarını aradan qaldıraraq qəbizlik üçün təbii bir vasitədir.

Şirin kartof: Vitamin və minerallarla zəngin olan şirin kartofun tərkibində həll olunmayan lif, sellüloza, liqnin və pektin kimi maddələr var. Bu lif tərkibi sayəsində bağırsaq hərəkətliliyini də dəstəkləyir.

Mərcimək: Liflə dolu olan mərcimək həm də bütirik turşu istehsalını artırmağa kömək edir, bağırsaq hərəkətliliyini asanlaşdırır.

Bundan əlavə, gün ərzində daha çox hərəkət etmək, daha yaxşı həzm üçün qidaları ağızda yaxşı çeynəmək, kofein istifadəsini azaltmaq və qəbizlik probleminin təkrarlanmaması üçün tualetə ehtiyacı gecikdirməmək vacibdir. Uzun müddət keçməyən qəbizlik hallarında xəstəxanaya müraciət  edərək həkim qəbuluna yazılmaq lazımdır.

Ani olaraq tualetə getməyi asanlaşdıran qidalar

Dərhal tualetə getməyə və defekasiyanı asanlaşdırmağa kömək edən aşağıdakı qidaları qəbul edə bilərsiniz:

Qurudulmuş meyvələr: Səhər yeməyindən əvvəl acqarına quru ərik, əncir, yemək və ilıq su içmək bağırsaqları işə salacaq. Bu qidalar səhərlər ac qarına qəbul edildikdə daha təsirli olur. Bundan əlavə, qurudulmuş meyvələr bişirilməmiş və ya kompot şəklində qəbul edilə bilər. Gavalı qəbizlik üçün təbii vasitə kimi geniş istifadə olunur.

Su: Su qəbulu hər hansı bir səbəbdən məhdudlaşdırılmırsa, qəbizlik zamanı kifayət qədər su içməyə diqqət yetirilməlidir. Əgər sizdə su işmək periodik olaraq yaddan çıxıra müxtılif vasitələrlə bunu özünüzə xatırlatma edə bilərsiniz.

Kətan toxumu: Qatığa qatılaraq istehlak edilə bilən kətan toxumu qəbizliyə yaxşı təsir edən  qidalar arasındadır.

Ağ ət: Əti qəbul edildikdə qırmızı ət yerinə ağ ət və ya balıq seçmək bağırsaqları rahatladır (yüksək miqdarda qırmızı ət bağırsaqlarda gərginlik yaradır).

Lifli qidalar: Paxlalılar, çuğundur, pırasa, ənginar, ispanaq, kələm, zoğal, kərəviz, kətan toxumu kimi liflə zəngin qidaların istifadəsi bağırsaqların hərəkətə keçməsinə kömək edir. Lifli qida qruplarından olan lobya, noxud və mərcimək qəbizliyə yaxşı təsir edir .

Zeytun, zeytun yağı və kəklikotu: Zeytun üzərinə tort və zeytun yağı töküldükdə qəbizliyə yaxşı gəlir. Zeytun yağı qidanın bağırsaqdan keçməsini maneə törətdiyi üçün yalnız ac qarnına 1 çay qaşığı zeytun yağını qəbul etmək faydalı olar.

Qəbizliyə faydalı olan bu qidaları uzun müddət və həddindən artıq qəbul etmək bağırsağın immunitet qazanmasına və normal şəraitdə nəcis edə bilməməsinə səbəb ola bilər.

Uşaqlarda qəbizliyə nə yaxşıdır?

Uşaqlarda qəbizliyin səbəbləri arasında kifayət qədər su içməmək, tualetə gec getmək, stress, psixoloji problemlər, inək südünün çox olması, bərk qidalar və qəbizlik yaradan qidaların qəbulu daxildir. Bəzi hallarda anusdakı çatlar və müxtəlif hormonal pozğunluqlar da uşaqlarda qəbizliyə səbəb ola bilər. Qidalanma vərdişlərinə görə qəbizlik keçirən uşağın qida rasionuna qəbizliyə yaxşə təsiri olan qidaları əlavə etməklə bu problemi aradan qaldırmaq mümkündür. 

Uşaqlarda qəbizliyə nə yaxşı gəlir sualına aşağıdakı cavabları vermək olar:

• Keçi südünə inək südündən üstünlük verilməlidir.

• Tamamilə buğda çörəyi  ilə qidalandırmaq 

• Düyü plov və makaron yerinə bulqur plovuna üstünlük verilməlidir.

• Bağırsaq florasını tənzimləmək üçün evdə hazırlanan qatıq, kefir, qatıq şorbası kimi qidalara üstünlük verilməlidir.

• Uşağın pəhrizinə meşə meyvələri və lifli tərəvəzlər əlavə edilməlidir.

• Quru meyvələr və bu meyvələrdən hazırlanan qidalar istehlak edilməlidir.

• Uşağa çoxlu idman proqramı verilməlidir.

• Şəkərli məhsullar istifadə edilməməlidir.

• Turşulu sərinləşdirici içkilər, qəhvə və qara çay kimi içkilər uşaqlara verilməməlidir.

Körpələrdə qəbizlik üçün nə yaxşıdır?

Bağırsaqlardakı struktur və anatomik problemlər, genetik bağırsaq yavaşlığı, həddindən artıq süd istifadəsi, psixoloji faktorlar, körpənin daim qatı qidalar qəbul etməsi körpələrdə qəbizliyin səbəblərindən ola bilər. Körpənin qəbiz olub olmadığını öyrənmək üçün tualet vərdişlərinə əməl edilməlidir. Hər gün böyük tualet edən körpə bunu 2-3 gündən bir etməyə başlayıbsa, tualetə gedərkən ağlayırsa, narahatdırsa və nəcisləri sərtdirsə, qəbizlikdən bəhs etmək olar. Nəcis zamanı qan görünsə, gecikmədən həkimə müraciət edilməlidir. 

Körpələrdə qəbizliyə nəyin yaxşı olduğu sualına cavab olaraq aşağıdakı maddələri sıralamaq olar:

• Körpəni ilıq suda 5-10 dəqiqə oturtmaqla əzələləri gücləndirmək

• Körpənin anusuna yağ geli və ya qliserin sürtün ki, uşaq asanlıqla nəcisə çixa bilsin.

• Dörd aydan yuxarı körpələrdə qəbizlik müşahidə edilərsə, yeməkləri ilə birlikdə gavalı, alma, armud və şaftalı suyu da verilə bilər.

• Körpənin idman etdirilməsi qəbizlikdən xilas olmaq üçün yaxşı üsul oluna bilər.

• Körpənin qarnını əl ilə yarım ay hərəkətləri ilə masaj etməklə bağırsaq hərəkətlərini sürətləndirmək olar.

Qeyd: Hər körpənin quruluşu fərqli olduğu üçün bütün bu üsulları sınamazdan əvvəl həkimə müraciət etmək faydalı olar.

Hamiləlik zamanı qəbizliyə nə yaxşıdır?

Hamiləlik dövründə hormonlarda və bədəndə dəyişikliklər, narahatlıq və şişkinlik hissi ilə birlikdə qəbizlik baş verə bilər. Bunun səbəbləri arasında hamiləlik hormonunun bağırsaq hərəkətlərinin yavaşlaması, çəki artımı, hərəkətlərin azalması, qəbizliyə meylli bədən, dəmir dərmanları, nizamsız qidalanma vərdişləri ola bilər. Hamiləlik zamanı qəbizlik pis və bədbəxt hamiləliyə səbəb ola biləcəyi üçün bəzi ehtiyat tədbirləri görülməlidir:

• Hamiləlik dövründə xüsusilə bişməmiş tərəvəz və meyvələr qəbizlikdən əziyyət çəkənlər üçün rahatlıq verir.

• Hamiləlikdə qəbizliyi aradan qaldırmaq üçün tez-tez və az yemək üsulu tətbiq edilməlidir.

• Yemək öyünləri vaxtında yeyilməli və yemək hərtərəfli çeynədikdən sonra udulmalıdır.

• Quru meyvələrdən şəkərsiz kompot hazırlamaqla həm maye ehtiyacını ödəmək, həm də bağırsaqları işləmək olar.

Hamiləlik dövründə maye ehtiyacını ödəmək üçün üstünlük verilən bitki çayları vitamin və mineralların udulmasına mane törədərək bağırsaq tənbəlliyinə səbəb ola bilər.

• Paxlalı qidalar, yulaf ezmesi, buğda kəpəyi kimi lifli qidalar hamiləlik dövründə qəbizlik problemi olduqda istifadə edilməlidir.

• Gavalı və gavalı suyu qəbizliyə qarşı çox təsirlidir.

• Hamiləlik zamanı qəbizliyə qarşı bol su içmək faydalıdır.

• Hamiləlik dövründə həkim nəzarəti altında idman etmək qəbizliyə qarşı vacibdir.

Qəbizliyin qarşısını necə almaq olar?

Alma, üzüm, avokado və gavalı kimi tərkibində lif olan meyvələr qəbizliyə qarşı istifadə edilir və onun qarşısının alınmasında təsirlidir. Alma pəhrizinizdə lif tərkibini artırmaq və qəbizliyi aradan qaldırmağın asan yollarından biridir.

Armud da liflə zəngin və qəbizliyə yaxşı təsir edən bir meyvədir. Orta ölçülü armudda (təxminən 178 qram) təxminən 5,5 qram lif var. Bu nisbət gündəlik tövsiyə olunan lif qəbulunun 22%-ni təşkil edir.

Kivi də qəbizliyə yaxşı gələn meyvələrdən biridir. Qəbizlikdən əziyyət çəkən insanların problemini həll etməyə kömək edə biləcək digər meyvə əncirdir.

Əncir lif qəbulunuzu artırmaq və sağlam bağırsaq vərdişlərini təşviq etmək üçün əla bir yoldur. Portağal, qreypfrut və naringi kimi sitrus meyvələri də yaxşı lif mənbəyidir və qəbizlik üçün yaxşı olan təravətləndirici qəlyanaltıdır.

Bu meyvələrin qabığında həll olunan lif pektinlə zəngindir. Əslində, pektin kolondan keçid müddətini sürətləndirərək qəbizlikdən əziyyət çəkənlərə kömək edə bilər.

Sitrus meyvələri qabıqda həll olunan lif pektinlə də zəngindir. Pektin kolondan keçid müddətini sürətləndirə və qəbizliyi azalda bilər.

Hansı qidalar qəbizliyə səbəb olur?

Qəbizliyə səbəb olduğu bilinən bəzi qidaları qəbul etməkdən çəkinmək və ya bu qidaları mümkün qədər məhdudlaşdırmaq lazımdır. Bunları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Banan

• Makaron

• Düyü sıyığı

• düyü

• Həddindən artıq süd istehlakı

• fast food qidaları

Pəhriz və aktiv həyat tərzinə diqqət yetirilməsinə baxmayaraq qəbizlik problemi hələ də yaşanırsa, qəbizliyin müalicəsi üçün həkimə müraciət etmək lazımdır.

Qəbizlik hansı xəstəliklərin başlanğıcı ola bilər?

Qəbizlik bəzi xəstəliklərin əlaməti olaraq baş verə bilər. Bu əlaməti nəzərə alaraq baş verə biləcək xəstəliklərə qarşı tədbir görmək lazım ola bilər. Qəbizlik aşağıdakı xəstəliklərin başlanğıcı ola bilər:

• hemoroid (hemoroid)

• Nəcis qaçırma (nəcis tutmama)

• Qəbizlik (nəcisin sıxılması)

• Əsəbi bağırsaq sindromu

• Kolon xərçəngi

• Parkinson xəstəliyi

• Çox skleroz kimi nevroloji problemlər

• Tiroid

Qəbizliyin müalicə üsulları nələrdir?

Qəbizliyin müalicə üsullarından biri də gündəlik pəhrizinizi dəyişdirərək bağırsaq sağlamlığınızı tənzimləmək olacaq. Bundan əlavə, qəbizliyə qarşı aşağıdakı müalicə üsulları tətbiq edilə bilər:

Qəbizliyə səbəb olan reseptlə və ya reseptsiz satılan dərmanlar dayandırıla və ya həkimin icazəsi ilə doza dəyişdirilə bilər.

Bağırsaq hərəkətlərini tənzimləyən əzələlərdə problem varsa, əzələlərin yenidən işləməsi üçün biofeedback terapiyası tətbiq oluna bilər.

Əgər bu müalicə üsulları nəticə verməzsə, anorektal obstruksiyanın qarşısını almaq üçün cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.

Qəbizlik haqqında tez-tez verilən suallar